Wat zijn Alzheimer en Parkinson?
Definitie en verschillen tussen beide aandoeningen
Alzheimer is een vorm van dementie waarbij hersencellen afsterven, wat leidt tot geheugenverlies en cognitieve achteruitgang. Parkinson is een bewegingsstoornis veroorzaakt door een tekort aan dopamine in de hersenen. Hoewel beide neurologische aandoeningen zijn die voornamelijk ouderen treffen, verschilt hun impact: Alzheimer tast hoofdzakelijk het geheugen en denkvermogen aan, terwijl Parkinson primair beweging en motoriek beïnvloedt. Beide ziekten zijn progressief en momenteel nog niet geneesbaar.
Symptomen en vroege signalen
Bij Alzheimer zijn vroege symptomen geheugenproblemen, verwarring over tijd en plaats, moeite met plannnen en problemen oplossen, en veranderingen in stemming of persoonlijkheid. Parkinson kenmerkt zich door:
Tremor (beven) in rust
Rigiditeit (stijfheid van spieren)
Bradykinesie (traagheid van bewegingen)
Postuurinstabiliteit (evenwichtsproblemen)
Kleinere handschrift en zachte stem
Beide aandoeningen ontwikkelen zich geleidelijk, waarbij symptomen vaak subtiel beginnen en pas later duidelijk worden.
Oorzaken en risicofactoren
De exacte oorzaken van Alzheimer en Parkinson zijn nog niet volledig bekend. Leeftijd is de grootste risicofactor voor beide aandoeningen. Genetische factoren spelen een rol, vooral bij vroege vormen. Andere risicofactoren zijn hartvaatziekten, diabetes, hoofdtrauma en omgevingsfactoren. Bij Parkinson kunnen bepaalde medicijnen en toxines ook een rol spelen bij het ontstaan van de ziekte.
Prevalentie in Nederland
In Nederland leven ongeveer 290.000 mensen met dementie, waarvan 70% de ziekte van Alzheimer heeft. Ongeveer 55.000 Nederlanders hebben Parkinson. Door de vergrijzing van de bevolking stijgt het aantal patiënten jaarlijks. Naar verwachting verdubbelt het aantal dementiepatiënten de komende 25 jaar, wat deze aandoeningen tot een belangrijke maatschappelijke uitdaging maakt.
Medicijnen voor Alzheimer
Cholinesteraseremmers in Nederland
Cholinesteraseremmers zijn de eerste keuze medicijnen voor milde tot matige Alzheimer. Deze geneesmiddelen remmen de afbraak van acetylcholine, een neurotransmitter belangrijk voor geheugen en leren. In Nederland zijn drie cholinesteraseremmers beschikbaar: donepezil (Aricept), rivastigmine (Exelon) en galantamine (Reminyl). Ze kunnen cognitieve symptomen tijdelijk stabiliseren en dagelijks functioneren verbeteren. De effectiviteit varieert per patiënt en de medicijnen worden vergoed door de zorgverzekering.
Donepezil (Aricept): Eenmaal daags innemen, meestal 's avonds. Beschikbaar in tabletten van 5mg en 10mg.
Rivastigmine (Exelon): Verkrijgbaar als capsules en pleisters. Pleisters bieden stabiele afgifte en minder bijwerkingen.
Galantamine (Reminyl): Twee keer daags innemen, geleidelijke dosisopbouw noodzakelijk voor optimale verdraagzaamheid.
NMDA-antagonisten
Memantine (Ebixa) is een NMDA-antagonist die de glutamaatactiviteit in de hersenen reguleert. Het wordt voorgeschreven bij matige tot ernstige Alzheimer, vaak in combinatie met cholinesteraseremmers. Memantine kan cognitieve achteruitgang vertragen en dagelijks functioneren ondersteunen. Het medicijn heeft een ander werkingsmechanisme dan cholinesteraseremmers en wordt goed verdragen. In Nederland is memantine vergoed voor patiënten met matige tot ernstige dementie.
Medicijnen voor Parkinson
Levodopa-preparaten beschikbaar in Nederland
Levodopa is de meest effectieve behandeling voor Parkinson en wordt in Nederland verkocht onder verschillende merknamen. Madopar bevat levodopa gecombineerd met benserazide, terwijl Sinemet levodopa combineert met carbidopa. Beide preparaten helpen de dopaminetekorten in de hersenen aan te vullen. Deze medicijnen worden geleidelijk opgebouwd in dosering en zijn verkrijgbaar in verschillende sterktes om de behandeling optimaal af te stemmen op individuele behoeften. Regelmatige controle door de neuroloog is essentieel voor effectieve behandeling.
Dopamine-agonisten
Dopamine-agonisten bootsen de werking van dopamine na en worden vaak als eerste keuze voorgeschreven bij jongere Parkinson-patiënten. Pramipexol en ropinirol zijn de meest voorgeschreven dopamine-agonisten in Nederlandse apotheken. Deze medicijnen hebben minder kans op bewegingsstoornissen (dyskinesieën) dan levodopa-preparaten. Ze kunnen echter wel bijwerkingen veroorzaken zoals slaperigheid, duizeligheid en in zeldzame gevallen impulscontrolestoornissen. De dosering wordt altijd geleidelijk opgebouwd om bijwerkingen te minimaliseren.
MAO-B-remmers en andere medicijnen
MAO-B-remmers zoals selegiline en rasagiline remmen de afbraak van dopamine in de hersenen. Deze medicijnen kunnen alleen of in combinatie met andere Parkinson-medicatie worden gebruikt. Andere behandelopties omvatten COMT-remmers zoals entacapon en anticholinergica voor tremor. Amantadine wordt soms voorgeschreven voor dyskinesieën. De keuze van medicatie hangt af van symptomen, leeftijd en individuele respons op behandeling.
Bijwerkingen en voorzorgsmaatregelen
Veel voorkomende bijwerkingen bij Alzheimer-medicatie
Cholinesteraseremmers kunnen verschillende bijwerkingen veroorzaken, waaronder:
Maag-darmklachten zoals misselijkheid, braken en diarree
Verminderde eetlust en gewichtsverlies
Duizeligheid en hoofdpijn
Slaapstoornissen en onrustige dromen
Spierzwakte en vermoeidheid
Memantine kan duizeligheid, verwarring en constipatie veroorzaken. De meeste bijwerkingen zijn mild en verdwijnen vaak na enkele weken. Bij ernstige bijwerkingen moet contact worden opgenomen met de behandelend arts.
Bijwerkingen van Parkinson-medicijnen
Parkinson-medicatie kan verschillende bijwerkingen hebben die de kwaliteit van leven beïnvloeden. Levodopa-preparaten veroorzaken vaak misselijkheid, vooral in het begin van de behandeling. Op lange termijn kunnen bewegingsstoornissen (dyskinesieën) optreden. Dopamine-agonisten kunnen plotselinge slaapaanvallen, hallucinaties en impulscontrolestoornissen veroorzaken. Orthostatische hypotensie (bloeddrukdaling bij opstaan) komt vaak voor bij alle Parkinson-medicijnen. Regelmatige monitoring door de neuroloog is daarom belangrijk voor optimale behandeling.
Medicijninteracties en waarschuwingen
Belangrijke interacties treden op tussen MAO-B-remmers en bepaalde antidepressiva, wat kan leiden tot gevaarlijke bloeddrukstijgingen. Antipsychotica kunnen Parkinson-symptomen verergeren en moeten vermeden worden. Bij operaties moet Parkinson-medicatie vaak tijdelijk aangepast worden. Alcohol kan de bijwerkingen van beide medicatiegroepen versterken. Informeer altijd alle zorgverleners over de gebruikte medicatie en raadpleeg de apotheker bij vragen over interacties.
Ondersteunende zorg en hulpmiddelen
Voedingssupplementen en vitamines
Bij Alzheimer en Parkinson kunnen specifieke voedingssupplementen en vitamines een ondersteunende rol spelen. Omega-3 vetzuren, vitamine D, vitamine B12 en antioxidanten zoals vitamine E worden vaak aanbevolen. Deze supplementen kunnen bijdragen aan het behoud van cognitieve functies en algemene gezondheid. Vraag altijd advies aan uw apotheker over de juiste dosering en mogelijke interacties met uw medicatie.
Hulpmiddelen voor dagelijks leven
Praktische hulpmiddelen kunnen het dagelijks leven aanzienlijk vergemakkelijken. Denk aan speciale bestek, antislip onderleggers, badkamerhulpmiddelen en aangepaste kleding. Voor Parkinson-patiënten zijn er speciale drinkbekers en schrijfhulpmiddelen beschikbaar. Deze hulpmiddelen bevorderen de zelfstandigheid en veiligheid thuis. Onze apotheek kan u adviseren over de meest geschikte hulpmiddelen voor uw specifieke situatie en behoeften.
Medicijndoseersystemen
Medicijndoseersystemen zijn essentieel voor veilig medicijngebruik bij geheugenproblemen. Doseerboxen, blisterverpakkingen en automatische medicijndispensers helpen bij het correct innemen van medicatie. Deze systemen verminderen het risico op vergeten doses of dubbele inname. Uw apotheker kan het meest geschikte systeem voor u selecteren en uitleggen hoe dit te gebruiken.
Advies en begeleiding
Wanneer contact opnemen met de apotheker
Neem contact op met uw apotheker bij bijwerkingen, vragen over medicijngebruik of als u doses heeft gemist. Ook bij nieuwe symptomen, veranderingen in eetlust of slaapproblemen is professioneel advies belangrijk. Uw apotheker kan beoordelen of aanpassing van medicatie nodig is en contact opnemen met uw behandelend arts. Aarzel niet om vragen te stellen over uw medicatie.
Medicijnbeheer en therapietrouw
Goede therapietrouw is cruciaal voor effectieve behandeling van Alzheimer en Parkinson. Regelmatige inname op vaste tijden helpt bij het behalen van optimale resultaten. Bij geheugenproblemen kunnen geheugensteuntjes, alarmen of doseerboxen helpen. Betrek familie of mantelzorgers bij het medicijnbeheer indien nodig. Uw apotheker kan praktische tips geven om therapietrouw te verbeteren en medicijnfouten te voorkomen.
Samenwerking met zorgverleners
Effectieve zorg vereist goede samenwerking tussen verschillende zorgverleners. Uw apotheker werkt nauw samen met huisartsen, specialisten en verpleegkundigen om optimale medicamenteuze zorg te waarborgen. Regelmatige medicatiebeoordeling en afstemming tussen zorgverleners zijn essentieel. Houd alle zorgverleners op de hoogte van medicijnveranderingen en nieuwe klachten voor de beste zorgcoördinatie.
Verdere informatie en ondersteuning
Voor aanvullende informatie en ondersteuning kunt u terecht bij verschillende organisaties en hulplijnen. Patiëntenverenigingen bieden waardevolle ondersteuning en informatie voor patiënten en families. Online bronnen en informatiefolders helpen bij het begrijpen van de aandoening en behandelingsmogelijkheden.
Alzheimer Nederland - informatie en ondersteuning
Parkinson Vereniging - patiëntenhulp en advies
Lokale zorggroepen en steungroepen
Mantelzorgondersteuning in uw gemeente
